Το άρθρο 103 του Συντάγματος καθορίζει τους όρους της πρόσληψης και την κατάσταση των προσώπων που στελεχώνουν τις δημόσιες υπηρεσίες, είτε είναι δημόσιοι υπάλληλοι είτε συνδέονται με τη διοίκηση με συμβάσεις ή σχέσεις ιδιωτικού δικαίου, εργασίας ή έργου.
Σύμφωνα με αυτό, οι πολίτες στελεχώνουν τις δημόσιες υπηρεσίες κατόπιν διαγωνισμού ή επιλογής με προκαθορισμένα και αντικειμενικά κριτήρια, υπόκεινται δε στον έλεγχο της ανεξάρτητης διοικητικής αρχής που ορίζει ο νόμος 3812/2009 και είναι το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ). Ο λόγος της ρύθμισης είναι προφανής και συνίσταται στην εξασφάλιση της διαφάνειας και της αμεροληψίας και αντίστοιχα στην αποφυγή οποιασδήποτε εύνοιας και δημιουργίας πελατειακών σχέσεων εντός των δημοσίων υπηρεσιών.
Περαιτέρω, εφόσον γίνει η επιλογή με τον τρόπο που προβλέπει το Σύνταγμα και εξειδικεύει ο νόμος, ο πολίτης λαμβάνει μία οργανική θέση, δηλαδή θέση η οποία με κριτήριο το συμφέρον και την εύρυθμη λειτουργία της πολιτείας και σύμφωνα με το νόμο είναι καίρια για τη λειτουργία της δημόσιας υπηρεσίας, με την έννοια ότι χωρίς αυτή δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει ομαλά. Σε αυτή γίνεται πια μόνιμος.
2.Σχεση εργασίας αορίστου-ορισμένου χρόνου-πάγιες και διαρκείς ανάγκες
Σύμφωνα με τα ελληνικά δικαστήρια, με την αναθεώρηση του άρθρου 103 του Συντάγματος η Ζ’ Αναθεωρητική Βουλή επέβαλε στον κοινό νομοθέτη και στη Διοίκηση αυστηρούς όρους σχετικά με την πρόσληψη προσωπικού για την κάλυψη των λειτουργικών αναγκών του Δημοσίου και των άλλων νομικών προσώπων του δημοσίου τομέα, με σκοπό τη μέγιστη δυνατή διασφάλιση των συνταγματικών αρχών της διαφάνειας, της ισότητας ενώπιον του νόμου και της αξιοκρατίας.
Όπως προκύπτει από τις προπαρασκευαστικές εργασίες για την αναθεώρηση του Συντάγματος του 2001, ο αναθεωρητικός νομοθέτης θέλησε να αποτρέψει τη συνέχιση μιας συνήθους πρακτικής του παρελθόντος, η οποία συνίστατο στην πρόσληψη προσωπικού με σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου για την κάλυψη, τύποις, απρόβλεπτων ή επειγουσών αναγκών, στην εκ των υστέρων διαπίστωση ότι οι ανάγκες αυτές είναι πάγιες και διαρκείς και τελικά στην «τακτοποίηση» του προσληφθέντος κατά τα ως άνω με σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου προσωπικού δια της συστάσεως οργανικών θέσεων για την κάλυψη των εν λόγω παγίων και διαρκών αναγκών και δια της πληρώσεως των οργανικών αυτών θέσεων από το ίδιο προσωπικό, είτε με το διορισμό του ως δημοσίου υπαλλήλου είτε με την μετατροπή των συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου σε συμβάσεις αορίστου χρόνου, κατ’ αποκλεισμό όλων των λοιπών ενδιαφερομένων που θα ηδύνατο να διεκδικήσουν τις θέσεις αυτές βάσει παγίων διατάξεων της εκάστοτε ισχύουσας νομοθεσίας. Για να αποτρέψει, λοιπόν, τη συνέχιση αυτής της τακτικής προσέθεσε τη διάταξη της παραγράφου 8, που απαγορεύει τη μονιμοποίηση και τη μετατροπή των συμβάσεων εργασίας ή έργου σε αορίστου χρόνου.
3.Η κοινοτική νομοθεσία
Πριν την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001, είχε θεσπιστεί στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας η οδηγία 1999/70/ΕΚ αναφορικά με την εργασία ορισμένου χρόνου στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα και την υποχρέωση του εθνικού νομοθέτη να θεσπίσει στο εσωτερικό του κράτους κανόνες δικαίου για την εφαρμογή της και την επιδίωξη του σκοπού της. Με τις ρήτρες της 4 και 5 καθορίζει το ρυθμιστικό πλαίσιο, εντός του οποίου δύναται να κινηθεί ο εθνικός νομοθέτης για την επίτευξη των σκοπών της.
Σημειωτέον ότι με αυτή δεν τίθενται κανόνες παράγωγου κοινοτικού δικαίου άμεσης εφαρμογής, τα δε κράτη μέλη έχουν ευρεία ευχέρεια επιλογής μεταξύ περισσότερων λύσεων για να αποτρέψουν την καταχρηστική χρησιμοποίηση των διαδοχικών συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου χωρίς να επιβάλλεται ο χαρακτηρισμός τέτοιων συμβάσεων ή σχέσεων αορίστου, αφού αυτό προβλέπεται ως μέτρο δυνητικό (‘όταν χρειάζεται’). Συνεπώς, δεν αποκλείεται η πρόβλεψη άλλων, πρόσφορων κατά την κρίση του νομοθέτη, κυρώσεων εις βάρος του εργοδότη για την αποτελεσματική προστασία του εργαζομένου που, ως οικονομικά ασθενέστερος, υποχρεώνεται αδικαιολόγητα στη σύναψη ασύμφορων για τον ίδιο διαδοχικών συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου ή έργου.
4. Π.Δ. 164/2004
Ο Έλληνας νομοθέτης προκειμένου να εναρμονίσει το εθνικό δίκαιο με την κοινοτική οδηγία και να θεσπίσει διατάξεις που θα θέτουν περιορισμούς στην κατάχρηση των εργαζομένων θέσπισε το Π.Δ. 164/2004, για τους συμβασιούχους του Δημοσίου, το οποίο ορίζει ότι οι διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου ή μίσθωσης έργου, με τις οποίες ο εργαζόμενος καλύπτει διαρκείς και πάγιες ανάγκες είναι άκυρη και ο εργαζόμενος που παρείχε την εργασία του υπό αυτές τις συνθήκες έχει δικαίωμα, για το χρόνο που εκτελέστηκε η άκυρη σύμβαση εργασίας ή έργου, να λάβει ως αποζημίωση το ποσό που δικαιούται ο αντίστοιχος εργαζόμενος αορίστου χρόνου σε περίπτωση καταγγελίας της σύμβασής του.
Κατά συνέπεια, η προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στο κοινοτικό δίκαιο έγινε με σεβασμό της απαγόρευσης μετατροπής συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου και έργου σε συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου, που θεσπίστηκε με την 103 παρ. 8 Σ, καθόσον δεν προβλέφθηκε ως κύρωση για τη χρησιμοποίηση από το Δημόσιο και τα άλλα νομικά πρόσωπα του δημοσίου τομέα διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου η μετατροπή αυτών σε συμβάσεις αορίστου χρόνου αλλά η ακυρότητα των εν λόγω συμβάσεων με δυνατότητα του εργαζομένου υπό αυτή να αποζημιωθεί κατά τους όρους του οικείου Π.Δ.
Μοναδική περίπτωση μετατροπής των συμβάσεων σε συμβάσεις αορίστου χρόνου προβλέπεται στο άρθρο 11 του ίδιου Π.Δ. κατά το οποίο είναι δυνατή η μετατροπής σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου ή μίσθωσης έργου αν ο εργαζόμενος απασχολείται στον ίδιο φορέα του Δημοσίου τουλάχιστον για το χρονικό διάστημα των 24 μηνών συνολικά πριν τη θέση του Π.Δ. σε εφαρμογή, ήτοι πριν την 19η.07.2004.
5.Η ελληνική νομολογία
Τα ελληνικά δικαστήρια ερμηνεύουν ομοιόμορφα τις περιπτώσεις αυτές, δεχόμενα ότι μετατροπή τέτοιων συμβάσεων σε συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου δε χωρεί πλην της περίπτωσης του άρθρου 11. Χαρακτηριστικές είναι οι πρόσφατες δικαστικές αποφάσεις υπ’ αριθμ. 64/2010 ΑΠ, 422/2010 ΑΠ, 463/2010 ΑΠ, 113/2009 ΑΠ, 271/2009 ΑΠ, 1041/2009 ΣτΕ, 197/2008 ΑΠ, 2228/2007 ΣτΕ.
6.Άρθρο 54 Νόμου 4447/2016 – ΦΕΚ 241/Α/23-12-2016: Χωρικός σχεδιασμός – Βιώσιμη ανάπτυξη και άλλες διατάξεις.
Με το ανωτέρω άρθρο δίνεται πλήρη ελευθερία στους ΟΤΑ για την άσκηση ή μη ένδικων μέσων σε περιπτώσεις εργατικών διαφορών, καθώς αίρεται η υποχρεωτικότητα άσκησης έφεσης σε πρωτόδικες αποφάσεις.
Ορίζεται δε ότι «σε κάθε περίπτωση, οι ΟΤΑ διατηρούν ακέραιο το δικαίωμά τους να ασκήσουν περαιτέρω ένδικα μέσα, εάν κρίνουν ότι τους συμφέρει».
Συγκεκριμένα, οπως αναφέρεται σε σχετικό σημείωμα του ΥΠΕΣ «με τη διάταξη για τα ένδικα μέσα, δίνεται η δυνατότητα στα αρμόδια όργανα των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) α’ και β’ βαθμού να αποφασίζουν την άσκηση ή μη ένδικων βοηθημάτων και μέσων, καθώς και την παραίτηση από ήδη ασκηθέντα. Η διάταξη αφορά εργατικές διαφορές για τις οποίες οι ΟΤΑ εξαναγκάζονταν μέχρι τώρα να εξαντλούν τα ένδικα μέσα, δηλαδή να ασκούν έφεση σε πρωτόδικες αποφάσεις δικαστηρίων σε βάρος τους, ακόμη κι αν τα αρμόδια όργανα των ΟΤΑ εκτιμούσαν ότι η συνέχιση της δικαστικής αντιπαράθεσης θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα απ’ όσα καλείται να λύσει.
Για να επιτευχθεί αυτό, εκτός των αντικαταστάσεων υφιστάμενων ρυθμίσεων του ν.3852/2010 (για τον «Καλλικράτη») , καταργούνται επίσης το δεύτερο εδάφιο της παρ. 2 του άρθρου 72 και το δεύτερο εδάφιο της περίπτωσης ιβ’ της παρ. 1 του άρθρου 176, του ίδιου νόμου.
Με τη συγκεκριμένη ρύθμιση ανοίγει ο δρόμος για μονιμοποίηση, δηλαδή μετατροπή των συμβάσεων ορισμένου σε αορίστου χρόνου, για χιλιάδες συμβασιούχους που έχουν δικαιωθεί δικαστικά χωρίς την αίρεση νεότερων δικαστικών αποφάσεων.
7.Ενα χρόνιο πρόβλημα αναζητά λύση
Παρόλα αυτά το καθεστώς ομηρείας παραμένει για χιλιάδες. Σε πρόσφατες δηλώσεις τους στελέχη της Κυβέρνησης φαίνεται ότι αποφάσισαν να ασχοληθούν με τον πόνο και την ανασφάλεια χιλιάδων οικογενειών και να ανοίξουν επιπλέον ευθέως τον δρόμο για την μονιμοποίηση χιλιάδων υπαλλήλων που εργάζονται για αρκετά χρόνια σε διάφορες θέσεις του Δημοσίου-ΟΤΑ. Μια τέτοια πρωτοβουλία στο καθεστώς της εργασιακής ζούγκλας και ανασφάλειας της νεότερης Ελλάδας μόνο θετικά μπορεί να αποτιμηθεί.
Τεμπονέρας Διονύσης
Εργατολόγος
