Σε άμεση εφαρμογή θέτει το ΥΠΕΝ το πρόγραμμα εκπόνησης Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων.
Στόχος του Προγράμματος είναι σε λιγότερο από 8 χρόνια να έχει καλυφθεί με Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια και χρήσεις γης το 100% της χώρας.
Η υλοποίησή του προγράμματος θα είναι σταδιακή και θα προωθηθείται κατά φάσεις, καθεμία από τις οποίες θα περιλαμβάνει περίπου 200 μελέτες, έως ότου καλυφθούν όλες οι Δημοτικές Ενότητες της χώρας.
Το πρώτο βήμα της εκκίνησης του προγράμματος γίνεται με πρόσκληση που θα αποσταλεί προς όλους τους δήμους της χώρας για να εκδηλώσουν ενδιαφέρον για τη συμμετοχή τους και να προσδιορίσουν τη σειρά προτεραιότητας των Δημοτικών τους Ενοτήτων, έως τις 10 Ιουλίου 2020.
Οι διαγωνισμοί για τις μελέτες της πρώτης φάσης αναμένεται να προκηρυχθούν τον ερχόμενο Σεπτέμβριο και θα καλύπτουν περίπου το 18% της χώρας.
Τι περιλαμβάνουν τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια
Τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια αποτελούν το κύριο εργαλείο σχεδιασμού στην Ελλάδα με το οποίο καθορίζονται χρήσεις γης, όροι δόμησης, και περιοχές προς πολεοδόμηση (επεκτάσεις σχεδίων ή νέες αναπτύξεις).
Επιπλέον, τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια περιλαμβάνουν και άλλες συνιστώσες, όπως: Η χωροθέτηση μεγάλων επενδύσεων, η οριοθέτηση οικισμών χωρίς όρια και ο χαρακτηρισμός των τοπικών δρόμων, το τοπικό σχέδιο προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και το τοπικό σχέδιο διαχείρισης καταστροφών και κινδύνων.
Τα ΤΠΣ συνοδεύονται από στρατηγική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, γεωλογική μελέτη και μελέτη οριοθέτησης υδατορεμάτων και εγκρίνονται με προεδρικό διάταγμα, έχουν δηλαδή ενισχυμένο θεσμικό κύρος.
Σύμφωνα με το ΥΠΕΝ σήμερα, μετά από 45 χρόνια προσπαθειών, μόνο στο 20% των δημοτικών ενοτήτων της χώρας έχουν εγκριθεί σχέδια τέτοιου τύπου – μακράν το μικρότερο ποσοστό σε όλη την ΕΕ – και περίπου τα μισά από αυτά είναι παρωχημένα και χρήζουν επικαιροποίησης.
Συνεπώς, με το Πρόγραμμα των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων πρέπει να καλυφθούν 9 στις 10 δημοτικές ενότητες με νέο ή επικαιροποιημένο σχέδιο. Περίπου οι μισές από τις μελέτες θα αφορούν νέα σχέδια για δημοτικές ενότητες που σήμερα στερούνται ΤΠΣ ή ανάλογου σχεδίου, και οι υπόλοιπες θα είναι αναθεωρήσεις υπαρχόντων, παρωχημένων σχεδίων (ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ κ.λπ.). Η εκτίμηση του ΥΠΕΝ είναι πως η έγκριση των μελετών θα γίνει σε 2,5 χρόνια από την ανάθεσή τους. Η κάλυψη της χώρας με πολεοδομικές χρήσεις γης θα φθάσει περίπου το 30% (το 10% του μεγέθους αυτού θα προκύψει από τις νέες μελέτες, το 8% από την αναθεώρηση υφιστάμενων παρωχημένων σχεδίων, και το 12% από διατηρούμενα προς το παρόν υφιστάμενα σχέδια).
Η σειρά προτεραιότητας με την οποία θα αρχίζουν να εκπονούνται Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια στις δημοτικές ενότητες θα βασιστεί στις προτάσεις των δήμων, αλλά κυρίως με μια σειρά κριτηρίων που έχει θέσει το ΥΠΕΝ. Τα κριτήρια, κατά σειρά σημαντικότητας είναι τα εξής:
- αναπτυξιακές πιέσεις, είτε με την έννοια της ύπαρξης έντονου επενδυτικού ενδιαφέροντος είτε με αυτήν της ύπαρξης σημαντικών αναξιοποίητων ακόμα αναπτυξιακών πόρων, σε όλους τους παραγωγικούς κλάδους.
- περιβαλλοντικά προβλήματα, ιδίως συνδεόμενα με το αστικό περιβάλλον (δεδομένου ότι ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα κάλυψης των περιοχών που υπάγονται στο δίκτυο Natura 2000 με άλλες μελέτες, οι οποίες θα ενσωματωθούν στα ΤΠΣ). Τέτοια προβλήματα είναι, π.χ. το πολύ μικρό ποσοστό ελεύθερων χώρων, οι αστικές θερμικές νησίδες, η τρωτότητα στην κλιματική αλλαγή (άνοδος στάθμης θάλασσας κλπ.) και σε άλλους κινδύνους.
- κοινωνικά προβλήματα γεωγραφικά εστιασμένα, όπως π.χ. η συγκέντρωση ευάλωτων (άτομα με αναπηρίες, εξαρτημένα άτομα…) και ειδικών (πχ. άνεργοι, κάτοικοι απομακρυσμένων ορεινών και νησιωτικών περιοχών, άτομα με γλωσσικές ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, μετανάστες…).
- ωριμότητα του πολεοδομικού σχεδιασμού πρώτου επιπέδου (δηλ. ύπαρξη σχεδίων ανάλογων με τα ΤΠΣ, ο βαθμός της επικαιρότητάς τους, καθώς και η ύπαρξη μελετών σε εξέλιξη για τέτοια σχέδια).
Σε κάθε περίπτωση, το ΥΠΕΝ θεωρεί ότι μέσα στη δεκαετία θα καλυφθεί το σύνολο των δήμων και των περίπου 1.140 δημοτικών ενοτήτων τους,και «συνεπώς η«προτεραιοποίηση» των δημοτικών ενοτήτων έχει μόνο βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα».
Χρηματοδότηση προγράμματος
Το Πρόγραμμα θα συγχρηματοδοτηθεί από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB), χωρίς να αποκλείονται και άλλες πηγές.
Με τα σημερινά δεδομένα το πρόγραμμα θα κοστίσει συνολικά περίπου 200 εκατ. ευρώ.Η όποια επιβάρυνση αφορά αποκλειστικά το ΥΠΕΝ, ενώ οι δήμοι δεν θα κληθούν να διαθέσουν ίδιους πόρους.
Πάντως η συνολική διαχείριση του προγράμματος θα γίνει από τον ΥΠΕΝ, οι δήμοι θα συμμετέχουν ενεργά στην παρακολούθηση τω μελετών, ενώ γενικότερα οι ενδιαφερόμενοι φορείς και ομάδες θα μπορούν να ενημερώνονται, και να παρεμβαίνουν, μέσω των διαδικασιών διαβούλευσης.
Στόχος του ΥΠΕΝ και του προγράμματος είναι να σχεδιαστούν πόλεις του μέλλοντος και θα υπηρετούν «τις αρχές που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την κλιματική ουδετερότητα, για το GreenDeal, για τις βιώσιμες μεταφορές, για πόλεις οι οποίες έχουν μικρό ενεργειακό αποτύπωμα, είναι οικονομικά βιώσιμες.
Σε αυτόν το σχεδιασμό και τη συζήτηση που θα αναπτυχθεί το ΥΠΕΝ αναμένει να εμπλακούν εκτός από τα μελετητικά γραφεία και το δυναμικό αυτών και οι τοπικοί φορείς, όπως οι Εμπορικοί Σύλλογοι, οι φορείς των πόλεωνς, τα Πανεπιστήμια κλπ.
