Γράφει ο Γιώργος Δασιόπουλος
Ανέκαθεν, τα βάθη της Ανατολίας αποτελούσαν, ειδικά για τους δυτικούς χρονικογράφους και μη, μια μυστικιστική πύλη που ενώνει τα χρωματιστά βουλεβάρτα της ιστορίας με την φουτουριστική πραγμάτωση του φανταστικού. Όσες αναλύσεις από… ειδικούς διαβάσει κάποιος για την Ανατολική Ανατολία της Τουρκίας, η έλευση του σε εκείνα τα μέρη θα τον κάνει να πετάξει τις περισσότερες αναλύσεις στα σκουπίδια.
Τέλη Απριλίου ταξιδέψαμε στην επαρχία του Βαν, χιλιοτραγουδισμένη, που στέκεται αγέρωχη μεταξύ των ιρανικών και των αρμενικών συνόρων. Ανάμεσα της περιδιαβαίνει επιβλητικά η λίμνη Βαν, η μεγαλύτερη λίμνη της Τουρκίας με μήκος 119 χιλιομέτρων, σε υψόμετρο 1640 μέτρων, η οποία δεν παγώνει ποτέ στους δριμείς χειμώνες της περιοχής, λόγω της πολύ μεγάλης περιεκτικότητας σε αλάτι. Πρόκειται για μια σελινική εμπειρία στο πλαίσιο δημοσιογραφικής αποστολής που διοργάνωσε το Γραφείο Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας (TGA).
Πρώτη στάση το Ιγκντίρ, εκεί όπου δεσπόζει πάντοτε χιονισμένο το μυθικό Αραράτ, στην κορυφή του οποίου προσάραξε η Κιβωτός του Νώε έπειτα από την καταστροφή. Ένα φολκλορικό τουριστικό αντίγραφο της Κιβωτού βρίσκεται σε έναν λοφίσκο, προσβάσιμο και ελεύθερο στους πολυκύτταρους ευκαρυωτικούς οργανισμούς. Η καθιερωμένη φωτογραφία δίπλα στην, “βανδαλισμένη” από προσωπικά σκαλίσματα, κιβωτό και κατεβαίνοντας τον λόφο, βρίσκεσαι στη είσοδο των αλατωρυχείων.
Μπαίνοντας στον χώρο, κοιτάς αυτομάτως ψηλά το αλάτι χρυσαφένιο να κολλά στους βράχους όπως η «πεταλίδα χήνα» Νόρα Μπάρνακλ κόλλησε δίπλα στον ψηλόλιγνο Τζιμ. Τα αλατωρυχεία είναι γνωστά από τους μεσαιωνικούς χρόνους και άνοιξαν επισήμως τις πύλες τους μόλις το 1923. Ένας χώρος απαλλαγμένος από τους ιστορικούς διχασμούς που εντέχνως αναδύει και μια ανατολίτικη μελωδία που απλώνεται στο ορυχείο.
Φεύγοντας από το Ιγκντίρ κατευθύνεσαι προς το Βαν χαζεύοντας τις αχανείς πεδιάδες, το Αραράτ που σε συντροφεύει χιονισμένο και σου δείχνει τον δρόμο της απώλειας, ανάμεσα από ξυπόλητα παιδιά που τρέχουν στις λεωφόρους και αδέσποτα σκυλιά που ζητιανεύουν τους διαβάτες της Βαβέλ για λίγο φαγητό.
Φτάνοντας στο Βαν, μυρίζεις την διαφορετικότητα του κουρδικού παραδοσιακού πρωϊνού με πρωτεργάτη το λαβάς, το μαλακό, λεπτό και επίπεδο ψωμί το οποίο παρασκευάζεται στον παραδοσιακό φούρνο. Το λαβάς καταναλώνεται σε όλη τη δυτική Ασία και στις περιοχές γύρω από την Κασπία Θάλασσα. Το έμβλημα του Βαν είναι η περσική γάτα με τις διαφορετικές αποχρώσεις των ματιών της. Τις βλέπεις παντού, λικνίζονται στον δρόμο, στα καφέ, στα πόδια σου, με το δίκαιο της εναρμόνισης πως όλος ο τόπος τους ανήκει. Ναι, τους ανήκει.
Επόμενη στάση στο Ντογουμπαγιαζίτ, όπου βρίσκεται το παλάτι του Ισάκ Πασά από τον 17 ο αιώνα. Η ημερομηνία κατασκευής του κάστρου είναι άγνωστη. Πιστεύεται ότι το κάστρο παρέμεινε από την Ουραρτιανή περίοδο.
Μέσα στο κάστρο, υπάρχουν οι Ουραρτιακοί τάφοι και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα από την αρχαιότητα. Ακολουθεί η επίσκεψη στο Αρχαιολογικό μουσείο του Βαν, εκεί που δίνεται έμφαση στο αρχαίο βασίλειο της Ουραρτού από την Εποχή του Σιδήρου που βρισκόταν γύρω από την Λίμνη Βαν. Η περιοχή της επεκτεινόταν από τον Ευφράτη στα δυτικά και από τα Όρη του βορείου Ιράκ. Το βασίλειο αναδείχθηκε στα μέσα του 9ου αιώνα π.Χ και βρισκόταν σε πόλεμο συχνά με την Ασσυρία. Μάλιστα, για κάποιο διάστημα έγινε το ισχυρότερο βασίλειο στην Εγγύς Ανατολή.
Η συγκλονιστική εμπειρία βρίσκεται όταν σκαρφαλώσεις στο κάστρο του Τσαβούστεπε. Αρχαίος ουραρτιανός χώρος, μια αρχαία ακρόπολη με θέα σε ολόκληρη περιοχή, απλώνονται γύρω οι αχανείς πεδιάδες. Περιδιαβαίνεις τα ερείπια ναών, ένα παλάτι, μια σειρά από υδραγωγεία και εκεί που πιστεύεις πως η ιστορία σε τραβάει στο τέλος, γνωρίζεις τον 85χρονο Μεμέτ Κουσμάν, συνταξιούχο γλωσσολόγο και φύλακα της αρχαίας ακρόπολης, ο οποίος σε προσκαλεί στο αυτοσχέδιο πέτρινο καλύβι του να σου δείξει με υπερηφάνεια τα αποκόμματα των τουρκικών εφημερίδων που γράφουν για εκείνον. Είναι ο τελευταίος άνθρωπος που μιλάει αυτή την αρχαία γλώσσα και στο βλέμμα του αντικατοπτρίζεται η θλίψη για το περασμένο μεγαλείο μιας χαμένης γενιάς.
Τελευταία στάση το νησάκι Ακνταμάρ. Πέτρινες ακτές που το καλοκαίρι σφύζουν από παραθεριστές και στην κορυφή ο αρμενικός ορθόδοξος ιερός ναός του Τιμίου Σταυρού που χρονολογείται από τον 9 ο αιώνα μ.Χ.
Ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές από τον καταστροφικό σεισμό του 2011, οι οποίες επιδιορθώθηκαν από το τουρκικό υπουργείο πολιτισμού. Δέος και πολιτισμική έκσταση που σου χαρίζουν οι σκαλιστές εικόνες από εδάφια της Βίβλου που έχουν χαραχτεί περιμετρικά του ναού.
Η πόλη του Βαν δεν διαφέρει σε τίποτα από τις δυτικές πόλεις. Άνθρωποι χαμογελαστοί, αξιοπρεπείς που δεν έχουν διαβρωθεί από την τουριστική φρενίτιδα της κοσμοπολίτικης Κωνσταντινούπολης. Αν θεωρείς πως τα βάθη της Ανατολίας είναι μια υποβαθμισμένη και οπισθοδρομική περιοχή, μια επίσκεψη θα σε πείσει πως ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Πολύβουοι δρόμοι, κυκλοφοριακή συμφόρηση, εμπορικοί δρόμοι με διάσημα καταστήματα. Η Επαρχία Βαν στέκεται ανάμεσα στη ντανταϊστική ανατολίτικη φωλιά των μπελμερικών ακτών της Αρμενίας και του Ιράν. Ανατολικά της Ανατολίας, μια επαρχία που σχεδόν ισοπεδώθηκε το 2011 από σεισμό και επανήλθε.
Μια σελινική εμπειρία, το δίχως άλλο, με σημείο την επιβλητική λίμνη, αραβοφερμένες ανοικοδομήσεις και παιδιά που τραγουδούν σε ταινία του Ακίν όπως ο Αχμέντ. Ουράρτων κραβανισμός σε κουρδικές απολήξεις, στη μέση του πουθενά της ιστορίας όπως ο Μεμέτ, ο οποίος ασθμαίνοντας προς το τέλος, σκαλίζει τον ζωδιακό κύκλο. Εκεί που το κουφάρι του θα βρεθεί ως τουριστικό τρόπαιο, όπως τα αχυρένια σκυλιά της Ιερουσαλήμ. Εικόνες που μόνο η Τουρκία προσφέρει. Τζαμί στον αέναο λόφο, αρμενική εκκλησία στις παρυφές της ακτής. Προσευχή και για τους δύο προφήτες. Όταν ο Μπέκετ προσέγγισε τον Τζόυς είχε σκοπό να μπει στον κύκλο του. Ο πάντα καιροσκόπος Τζίμ, όμως, είχε σκοπό να βρει σύζυγο για την αγαπημένη του κόρη την Λουτσία. Κρίμα που η Λουτσία δεν πρόλαβε να επισκεφθεί το Βαν, όπως ο Τρότσκι τα Πριγκηπόνησα. Είθε η Λουτσία να ερωτευόταν αυτές τις πέτρες, προτού γνωρίσει τον βυθό.
